Liefde kent vele bestemmingen. Verlies vele vormen. Het zijn niet alleen relaties met dierbaren, maar ook onze voorliefdes voor hetgeen we graag doen, die onze identiteit vormen, hoe wij betekenis geven aan ons leven. Zolang er liefde is, zal er verdriet zijn. Het verdriet van de tijd die verstrijkt, van een leven dat niet af is, van lege plekken die ooit vervuld waren.
Er zijn vijf stadia van verdriet die wij als mensen op onze eigen wijze doorlopen.1
Ontkenning – verlies overleven.
Onze eerste reactie kan verlamming zijn, schrik of verdoving. Het leven slaat even nergens op. We vragen ons af hoe we verder kunnen, óf we wel verder kunnen en waarom. We proberen een manier te vinden om de dagen door te komen. Ontkenning en shock helpen ons om zelf te bepalen in welk tempo we het verdriet toelaten. Ontkenning heeft een element van genade in zich. Het is een natuurlijke manier om niet méér binnen te laten dan we aankunnen.
Je herkent het als mensen het verhaal van hun verlies steeds maar weer vertellen, wat één manier is waarop onze geest met trauma’s omgaat. Als de ontkenning vervaagt, komt er langzaam meer plaats voor de werkelijkheid. Je gaat je vragen stellen, terwijl je alle omstandigheden op een rijtje zet. Met elke vraag begin je zonder het te beseffen aan het helingsproces. Je keert je naar binnen en de zoektocht naar inzicht begint. Maar naarmate je dat proces meer ruimte geeft, komen er ook steeds meer gevoelens naar boven die je al die tijd hebt ontkend.
Woede – overleven wat nog komen gaat.
Eerst verbaast het je dat je het verlies überhaupt hebt overleefd. Dan slaan andere emoties toe en woede staat gewoonlijk vooraan in de rij. Hoewel ook andere gevoelens, zoals verdriet, paniek, pijn en eenzaamheid, zich heviger dan ooit kunnen aandienen.
Mensen uit de omgeving worden vaak van hun stuk gebracht door die gevoelens, omdat ze bovenkomen als je op een zeker elementair niveau net weer begonnen bent te functioneren. Je kunt ook woedend zijn op jezelf, op de onverwachte, onverdiende en ongewilde situatie. Woede is een noodzakelijk stadium van het helingsproces. Hoe meer je je woede werkelijk toelaat, des te eerder zal hij ook vervliegen, en des te diepgaander zal het helingsproces zich voltrekken. Er schuilen vele andere emoties onder de woede, en daar zul je allemaal op hun eigen tijd aan toekomen. We gebruiken de woede vaak om de onderliggende gevoelens te vermijden, tot we er klaar voor zijn ook die onder ogen te zien.
Als we rouwende mensen vragen om snel door dit stadium heen te gaan, om anders te doen dan ze zijn, of iets anders te voelen, accepteren we hen niet zoals ze zijn en waar ze zijn. Woede is kracht en kan ook een anker zijn, dat tijdelijk houvast biedt in het vacuüm van een verlies.
Onderhandelen – schuld uithouden, orde brengen in de chaos.
We raken verdwaald in een labyrint van beweringen die allemaal beginnen met ‘als’, of ‘stel dat’. We willen dat het leven weer wordt zoals het was. We willen alles doen om maar niet de pijn van het verlies te voelen. Onderhandelen kan tijdelijk verlichting geven van de pijn, kan ons van het ene stadium naar het andere helpen, een tussenstation dat ons de tijd geeft om zich aan de nieuwe omstandigheden aan te passen.
Dit onderhandelen neemt door de tijd heen andere vormen aan. We kunnen bedingen dat een dierbare op een of andere manier wordt gered, of later dat wij zelf dood mogen gaan, in plaats van onze geliefde. Als we eenmaal accepteren dát iemand zal sterven, zullen we misschien willen bedingen dat de dood pijnloos zal zijn. Na een sterfgeval verplaatst het toneel zich vaak van het verleden naar de toekomst. We kunnen wensen dat we onze dierbaren in de hemel weer zullen zien. We kunnen vragen om de familie even van ziekte en ellende te vrijwaren, of dat dierbaren geen andere ellendige dingen zullen overkomen.
Helaas komt de geest onontkoombaar terug bij de tragische werkelijkheid.
Depressie – het creëren van ruimte voor groei.
Depressie wordt hier niet bedoeld als psychische aandoening, maar als de gepaste reactie op een groot verlies. Ons zenuwstelsel wordt afgesloten om ons te beschermen en ons de tijd te gunnen ons aan te passen aan iets waarvan we het gevoel hebben dat we het niet aankunnen. We trekken ons terug uit het leven en vragen ons misschien wel af of het nog zin heeft door te gaan. Je voelt je zwaar en lusteloos.
Mensen om je heen willen je uit je ‘depressie’ halen. Depressiviteit na een verlies wordt te vaak als onnatuurlijk gezien, een toestand waar een oplossing voor moet worden gevonden. Mensen kunnen zich gaan afvragen wat er met je aan de hand is, en dat zul jijzelf misschien ook doen.
Depressiviteit is een van de vele noodzakelijke stappen op de weg van heling. Je eerste reactie kan er een van verzet zijn en je wilt naar een uitweg gaan zoeken. Zie je depressie als een gast, misschien geen welkome gast, maar in elk geval een gast die bij je op bezoek is, of je dat nou leuk vindt of niet. Laat de droefheid en leegheid je helpen je verdriet in zijn totaliteit te ondergaan en onderzoeken. Als je het jezelf toestaat dan zal deze gast vertrekken zodra hij zijn werk in het rouwproces heeft gedaan. Het zorgt ervoor dat we ons leven weer vanaf de grond kunnen opbouwen. Het maakt ruimte voor groei. Het leidt ons naar een diepere laag in onze ziel, die we normaal gesproken niet zouden onderzoeken.
Aanvaarding – we beginnen weer met leven.
Aanvaarding wil niet zeggen dat je het allemaal zo prettig vindt. Aanvaarden wil zeggen dat je onderkent wat je verloren hebt en dat je leert leven met dat verlies. Het is belangrijk dat de mensen begrijpen dat je geleidelijk aan, in je eigen tempo, vrede zult kunnen vinden met wat er is gebeurd.
We vormen weer nieuwe relaties, of steken meer tijd in oude relaties. We hebben meer goede dagen, dan slechte. Als we weer beginnen te leven en van ons leven genieten, kan dat gepaard gaan met een gevoel van verraad. We kunnen nooit vervangen wat ons ontvallen is, maar we kunnen wel nieuwe banden aanknopen, nieuwe betekenisvolle relaties beginnen. In plaats van onze gevoelens te ontkennen, luisteren we naar onze behoeften. We beginnen weer te leven – maar dat kunnen we pas doen als we ons verdriet de tijd hebben gegund.
Zolang er liefde is, zal er verdriet zijn, want verdriet is de natuurlijke voortzetting van liefde. Het is een gigantisch verlicht uithangbord met als boodschap; “liefde was hier en het is er nog steeds”.
Ik ben als coach bij Bel je coach regelmatig beschikbaar voor een fijn gesprek, zonder afspraak.
Lieve groet, Yvonne
1) Bron: ‘Over rouw, de zin van vijf stadia van rouwverwerking’ door Elsabeth Kübler-Ross
